Ο Μουτουλλάς ήταν το μόνο χωριό της Κύπρου στο οποίο κατασκευάζονταν σκάφες και βουπποσάνιδα, χωρίς να μπορεί να βρεθεί μια εξήγηση γι΄ αυτή τη μοναδικότητα.
Όπως αναφέρεται σε διάφορες ιστορικές αναφορές, καθώς και στη σελίδα του Κοινοτικού Συμβουλίο του Μουτουλλά, “με το επάγγελμα αυτό ασχολήθηκαν διαχρονικά πάρα πολλοί κάτοικοι του χωριού. Οι περισσότεροι προέρχονταν από τις οικογένειες Οικονόμου, Κάσινου, Κουντούρη, Ευγενίου, Λοϊζίδη, κ.ά.
Από το 2019, η παραδοσιακή τέχνη της κατασκευής σκάφης στον Μουτουλλά είναι στοιχείο που περιλαμβάνεται στον Εθνικό Κατάλογο της ‘Αυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου. Μάλιστα, σε μια προσπάθεια διατήρησης και προβολής αυτής της τέχνης, η Αναπτυξιακή Εταιρεία Τροόδους, το Κοινοτικό Συμβούλιο Μουτουλλά, ο Σύνδεσμος Αποδήμων και το Σωματείον Εθελοντών και Φίλων διοργάνωσαν εκδήλωση στον Μουτουλλά το 2023, κατά την οποία οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη διαδικασία κατασκευής της σκάφης, όπως και το να επισκεφθούν έκθεση σχετικών φωτογραφιών και εργαλείων που χρησιμοποιούσαν οι παλαιότεροι τεχνίτες της σκάφης.
Οι κυριότερες χρήσεις της σκάφης ήταν: ζύμωμα, πλύσιμο ρούχων, λούσιμο, κούνια, τοποθέτηση τροφής για ζώα (κυρίως χοίρων) κ.ά. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι σκαφάδες ήταν: κουνιά, χαρκόφτας, καταρράκτης (κοντός και μακρύς), ξινάρι, κουδούτσι, σκεπάρνι, ρουκάνι, ράσπα, μέτρο, μπάρα, σπάγγος”.
Έχει ωστόσο μεγάλο ενδιαφέρον ο τρόπος εργασίας και ο τρόπος κατασκευής των σκαφών αυτών, κατά το παρελθόν.
Πορεία εργασίας:
1. Εξεύρεση και αγορά πεύκων: Αγόραζαν πεύκα από το Δασονομείο ή από ιδιώτες. «Καλό δέντρο» εθεωρείτο εκείνο που ήταν ίσιο, με λίγα και αραιά κλαδιά.
2. Κόψιμο: Το κόψιμο του πεύκου απαιτούσε αρκετή δεξιοτεχνία, ώστε να πέσει με ασφάλεια εκεί που ήθελαν και να μην προκαλέσει ζημιές.
3. Τεμαχισμός: Ολόκληρος ο κορμός κοβόταν σε τεμάχια (κουττούκια). Το μήκος των τεμαχίων είχε σχέση με το χόντρος. Έπρεπε, επίσης, να αποφεύγονται σημεία με κλάδους (μάλες).
4. Σχίσιμο κατά μήκος των τεμαχίων (κουττουκιών): Το σχίσιμο γινόταν από δύο άντρες με τον καταρράχτη. Τοποθετούσαν το «κουττούκι» σε κάποιο ύψωμα. Ο ένας τεχνίτης βρισκόταν στο πάνω και o άλλος στο κάτω μέρος. Η εργασία απαιτούσε αρκετή δεξιοτεχνία.
5. Το σκάψιμο της σκάφης: Πρώτα γινόταν το ίσιωμα και το τετραγώνισμα του μισού «κουττουκιού». Ακολουθούσε το χαλούπισμα (=αφαίρεση ξύλου από τις δύο στενές πλευρές αρχίζοντας από το ημισφαιρικό μέρος), και ύστερα το σκάψιμο του εσωτερικού της σκάφης, πρώτα με το ξινάρι κατά μήκος και έπειτα με το κουδούτσι κατά πλάτος.
Σημείωση: Οι παραπάνω εργασίες, μέχρι και τη δεκαετία του 1940, που δεν υπήρχαν αρκετοί δρόμοι στο δάσος και η χρήση των αυτοκινήτων ήταν περιορισμένη, γίνονταν στο μέρος που κόβονταν τα πεύκα. Οι σκαφάδες έμεναν στο δάσος 1 – 2 μήνες.
Στη συνέχεια οι ημιτελείς σκάφες, αφού αφήνονταν για 2 – 3 μέρες στον ήλιο, μεταφέρονταν με ζώα (αργότερα με αυτοκίνητα) στο χωριό και αποθηκεύονταν για 2 – 3 μήνες. Ο καθένας έπαιρνε το μερίδιο που του αναλογούσε και το αποθήκευε στο σπίτι του.
6. Το «νίψιμο» (τέλειωμα, ψιλοδουλειά): Κατά τη φάση αυτή ο σκαφάς αφαιρούσε και άλλο ξύλο, αν χρειαζόταν, και με το σκεπάρνι έστρωνε τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική επιφάνεια της σκάφης. Για πλήρη ομαλοποίηση της επιφάνειας της σκάφης χρησιμοποιούσαν το ρουκάνι και τη ράσπα.
Μετά και το «νίψιμο» οι σκάφες ήταν έτοιμες να μεταφερθούν στα πανηγύρια για πώληση. Δεν υπήρχε πανηγύρι της Κύπρου στο οποίο δεν πήγαιναν οι Μουτουλλιώτες σκαφάδες. Κάποτε μάλιστα μειοδοτούσαν και μεταξύ τους τις τιμές. Κάποιες χρονιές έκαναν «Σύνδεσμο Σκαφοποιών» και όλοι ωφελούνταν.
Σανίδες (βουπποσάνιδα): Οι σκαφάδες, εκτός από σκάφες έκαναν και σανίδες. Στην περίπτωση αυτή έσχιζαν με τον καταρράκτη έναν κορμό πεύκου μήκους 8-10 ποδών σε τεμάχια διαστάσεων μήκους 8-10 ποδών, πλάτους 10 ιντζών και πάχους 3 ιντζών.
Με ένα πιάτο σημάδευαν τους «βούππους» (τα βαθουλώματα) τους οποίους έσκαβαν με το κουδούτσι. Μια σανίδα είχε συνήθως 10-12 βούππους. Πολλές φορές σε σανίδες που προορίζονταν για μοναστήρια έκαναν διπλή σειρά από βούππους και μικρότερης διαμέτρου.
Τις σανίδες αυτές χρησιμοποιούσαν τα μοναστήρια για να κάνουν τα μικρά «καλοηρίστικα» ψωμιά (τα ψουμούδκια, όπως τα έλεγαν.)
Οι σκαφάδες έκαναν, επίσης, αρτοσάνιδα (δκιαρτοσάνιδα), ξύλινα φτυάρια και θερνάτσια (για το ανέμισμα σπόρων) καθώς και μαρδάτζια (=ξύλο που το χρησιμοποιούσαν για να «ανοίξουν» ζυμάρι και να κάνουν πίττες, πουρέκια κ.ά.)