Μία από τις πιο όμορφες κοιλάδες της Κύπρου, είναι η κοιλάδα Μαραθάσας, η οποία οφείλει την ύπαρξη της, την δημιουργία της και την διαμόρφωση της στον ποταμό Σέτραχο. Ο ποταμός Σέτραχος πηγάζει από τις βόρειές πλαγιές του Τροόδους και δεν στηρίζεται μόνο στην βροχή αλλά διαθέτει δεκάδες φυσικές πηγές, για αυτό εξακολουθεί και το καλοκαίρι να ποτίζει τα περιβόλια της Μαραθάσας.
Σύμφωνα με την σελίδα ix – andromeda, τα νερά του δίνουν ζωή στα χωριά Πεδουλάς, Μουτουλλάς, Καλοπαναγιώτης και Οίκος. Ακολούθως διασχίζει το Τουρκοκρατούμενο χωριό Λεύκα και εκβάλει στην θάλασσα του Ξερού.
Πολλά πάντως είναι τα βίντεο από μικρές πηγές και μικρούς καταρράκτες, τα οποία κυκλοφορούν σε διάφορες σελίδες αφιερωμένες στις τέσσερεις αυτές κοινότητες. Ενδεικτικό είναι το βίντεο σε σελίδα της κοινότητας του Οίκου, το οποίο δείχνει ένα πανέμορφο μικρό καταρράκτη να ρέει μεταξύ πυκνής βλάστησης. Για να δείτε το βίντεο πατήστε ΕΔΩ!
Ακόμη, μπορείς να δεις έναν μικρό καταρράκτη στα όρια της κοινότητας του Καλοπαναγιώτη, όπως αυτός δημοσιεύτηκε στη σελίδα Τοπία της Κύπρου, από τον Δημήτριο Βέτσικα.
Στον ποταμό έχουν δημιουργηθεί δύο φράγματα. Το ένα είναι το φράγμα Καλοπαναγιώτη και το άλλο είναι της Λεύκας.
Η εγκυκλοπαίδεια Πολυγνώση αναφέρει ότι “η χρήση της γης κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού ποικίλλει από κωνοφόρα δέντρα και άγρια χαμηλή βλάστηση μέχρι φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα, αμπέλια, σιτηρά, ελιές και εσπεριδοειδή.
Η παρακάτω φωτογραφία είναι στον Μουτουλλά, από τον Ανδρέα Κωνσταντίνου!
Ο Σέτραχος τροφοδοτείται σ’ όλο του το μήκος από πολυάριθμα ρυάκια δενδροειδούς συνήθως μορφής. Πάνω στον ποταμό κατασκευάστηκε μεταξύ 1959 και 1962 το φράγμα της Λεύκας, χωρητικότητας 368.000 μ3, σκοπός του οποίου ήταν η άρδευση έκτασης γης 174 εκταρίων, στην κοιλάδα της Λεύκας, που εκαλλιεργείτο με εσπεριδοειδή. Εξάλλου μεταξύ 1964 και 1966 κατασκευάστηκε πάνω στον Σέτραχο το φράγμα του Καλοπαναγιώτη, χωρητικότητας 391.000 μ3, από το οποίο αρδεύεται έκταση γης 58 εκταρίων που καλλιεργείται με φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα.
Η ονομασία Σέτραχος (που φέρει σήμερα ο ποταμός) ή και Σάτραχος, απαντάται και σε αρχαίες πηγές που μνημονεύουν ένα τέτοιο ποταμό της αρχαίας Κύπρου. Είναι πολύ πιθανό ο Σέτραχος ή και Σάτραχος της Αρχαιότητας να ήταν ο ίδιος ποταμός που φέρει σήμερα το αυτό όνομα, και που μάλιστα κυλούσε δίπλα από (αμφισβητούμενη) αρχαία πόλη που επίσης ονομαζόταν Σάτραχος”.
Ωστόσο, σύμφωνα προς άλλες ενδείξεις, είναι επίσης πιθανό ο αρχαίος Σέτραχος ή Σάτραχος να ήταν ο σημερινός ποταμός Σερράχης*.
