Μία ενδιαφέρουσα ιστορία από ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο που απαντάται στο Παλαιομέτοχο, αλλά και σε άλλα χωριά της Κύπρου, συνδέοντάς το με την αρχαία λατρεία στο Θεό Άδωνι, κυκλοφορεί σε σελίδες αφιερωμένες στο χωριό.
Το έθιμο αυτό αφορά πλέον στο δείπνο που ετοιμάζεται στον Άγιο Βασίλη κατά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ενώ το αρχαίο έθιμο, σύμφωνα με την αφήγηση, λέγεται Τελετή των Αδώνιων ή “Κήποι του Αδώνιδος”.
Σύμφωνα με την Ελένη Μηνά που υπογράφει την ανάρτηση, το αρχικό κείμενο αποτελεί αυτούσια καταγραφή από το ημερολόγιο του πατέρα και παππού της, Λοϊζου Ιωσήφ Στούππα, 102 ετών, το έτος 2019.
Διαβάστε την ανάρτηση:
Το πανάρχαιο έθιμο της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς στο χωριό μας Παλαιομέτοχο, που αναβιώνει μέχρι σήμερα και έχει τις ρίζες του στη λατρεία του θεού Άδωνη.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στο χωριό μας κάθε σπίτι ετοίμαζε και ετοιμάζει το “δείπνο” του Άη Βασίλη. Το σισαμένο ψωμί “Άης Βασίλης” με το νόμισμα μέσα για τον τυχερό. Ένα πιάτο κόλλυβα. Ένα ποτήρι κρασί για την πινιά του Άη Βασίλη και το (πουτζί) πορτοφόλι για την πουλουστρίνα (χρηματικό ποσό) που θα άφηνε ο Άης Βασίλης στους ενοίκους του σπιτιού. Ένα αναμμένο κερί και την “κούζα” γεμάτη νερό και πάνω στο στόμιό της, μια ρίζα από θρουμπί. Πάνω στο θρουμπί (θυμάρι) βάζουν λίγο σιτάρι.
Ο Άης Βασίλης αφού δειπνήσει, δηλαδή αφού κόψει λίγο από το ψωμί, φάει λίγα κόλλυβα και πιει το κρασάκι, θα βάλει στο (πουτζί) πορτοφόλι το φιλοδώρημα. Ακολούθως, θα ευλογήσει το σιτάρι που τοποθετήθηκε στο θρουμπί (θυμάρι). Το σιτάρι αφού φυτρώσει, ο οικοδεσπότης θα το φυτέψει στο χωράφι ανάμεσα στα άλλα σπαρτά ως ευλογία.
Στη συνέχεια, γίνεται μια προσπάθεια εθνογραφικής και λαογραφικής σύνδεσης με το αρχαίοελληνικό έθιμο που επιβίωνε στην Κύπρο:
Μετά από περαιτέρω έρευνα και μελέτη διαπιστώθηκε η σύνδεση του εθίμου αυτού με τους κήπους του Αδώνιδος κατά την τελέτη των Αδώνιων. Στην Κύπρο τα Αδώνια ήταν κοινή γιορτή του Άδωνι και της Αφροδίτης. Οι εκδηλώσεις γίνονταν κάθε άνοιξη στην Αμαθούντα, στην Πάφο, στους Γόλγους, στη Σαλαμίνα και στο Ιδάλιον και διαρκούσαν δυο μέρες. Η πρώτη μέρα ήταν αφιερωμένη στην επιστροφή του Άδωνι από τον Άδη (η ομοιότητα των ονομάτων ΑΔΩΝΗΣ και ΑΙΔΗΣ είναι εμφανής), και στην ένωσή του με την Αφροδίτη, ενώ η δεύτερη μέρα ήταν εκείνη του αφανισμού του.
Την αυγή της πρώτης μέρας, όταν η γη ήταν ακόμα υγρή από τη δροσιά, ξεκινούσε πομπή από γυναίκες που έψαλλαν ύμνους και μετέφεραν στην παραλία ή στις όχθες του ποταμού αγάλματα του Άδωνι και της Αφροδίτης. Στο ζευγάρι αυτό πρόσφεραν μέλι, καρπούς, σπόρους και λουλούδια. Η κύρια, ωστόσο, προσφορά ήταν οι λεγόμενοι «κήποι του Άδωνι», που ετοιμάζονταν οκτώ μέρες πριν γίνει η τελετή και ήταν πήλινα αγγεία στα οποία φύτευαν κόκκους από σιτάρι ή κριθάρι που βλαστούσαν. Άλλο είδος «κήπων του Άδωνι» ήταν μαρούλια και μάραθος, χωρίς ρίζες, φυτεμένα σε καλαθάκια. Με την προσφορά αυτή και με εύθυμους ύμνους τέλειωνε η πρώτη μέρα της γιορτής.
Τη δεύτερη μέρα γίνονταν εκδηλώσεις για τον αφανισμό του Άδωνι, κατά τις οποίες λατρεύονταν τα είδωλά του και ψάλλονταν πένθιμοι ύμνοι με συνοδεία αυλού. Τα είδωλα ήταν τυλιγμένα σε κόκκινα υφάσματα που συμβόλιζαν το αίμα του θανάσιμα πληγωμένου Άδωνι.
Όταν τέλειωναν οι θρήνοι, οι γυναίκες πήγαιναν πάλι στη θάλασσα ή στον ποταμό, όπου και έριχναν τους «κήπους» σε πηγάδια. Οι προσφορές προς τον Άδωνι και οι τελετές προς τιμήν του φανερώνουν ότι λατρευόταν σαν προστάτης της βλάστησης.
Σύμφωνα με τη λαογραφία, “τους κήπους του Αδώνιδος έχομεν και σήμερον εν Κύπρω κατά την πρώτην του έτους, ότε εκάστη οικοδέσποινα εφιλοτιμείτο να θέση σπόρους εντός πινακίου, τους οποίους ερράντιζε τακτικά διά να βλαστήσουν. Εις μερικά χωριά της Κύπρου τους σπόρους αυτούς τους θέτουν επάνω εις το θυμάρι με το οποίον σκεπάζουν την στάμναν, η οποία περιέχει το πόσιμο διά την οικογένειαν ύδωρ”.
Με την εμφάνισιν του Χριστιανισμού παρεμερίσθη η λατρεία του Αδώνιδος. Τα συνοδεύοντα όμως αυτής έθιμα διεφύλαξεν ο κυπριακός λαός ως κόρην οφθαλμού, διά να μαρτυρούν ότι η Κύπρος είναι Ελλάδα!” Καθήκον μας σαν κάτοικοι του Παλαιομετόχου να διατηρήσουμε το έθιμο αυτό που μετρά χιλιάδες χρόνια και να το μεταβιβάσουμε στις επόμενες γενεές.
