Σημαντικά νέα δεδομένα για την αρχαία μεταλλουργική δραστηριότητα και την ανθρώπινη εγκατάσταση στη βορειοδυτική περιοχή του Τροόδους αποκάλυψε το διεθνές αρχαιολογικό πρόγραμμα «Life at the Furnace» (LAF), το οποίο ολοκλήρωσε τη φετινή ερευνητική του περίοδο, στις 7 Νοεμβρίου 2025, στην κοιλάδα του ποταμού Περιστερώνας.
Σύμφωνα με ανακοίνωση του Τμήματος Αρχαιοτήτων του Υφυπουργείου Πολιτισμού, οι έρευνες των Πανεπιστημίων Κοπεγχάγης και Ούψαλα, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κύπρου, έφεραν στο φως ένα ιερό της Εποχής του Σιδήρου σε μικρό οροπέδιο βόρεια του χωριού Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου.
Το ιερό τεκμηριώνεται από εντυπωσιακά ευρήματα, όπως χειροποίητα ειδώλια ίππων, ταύρου και μεγάλων ανθρωπόμορφων μορφών, καθώς και ένα χυτό ειδώλιο της θεάς Αστάρτης.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι το γεγονός ότι το ιερό αυτό αντικαταστάθηκε κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο από οργανωμένο οικισμό, ο οποίος πιθανότατα συνδέεται άμεσα με την παραγωγή χαλκού, όπως υποδηλώνει η εκτεταμένη διασπορά σκωρίας στην περιοχή.
Τα ευρήματα ενισχύουν την εικόνα της κοιλάδας της Περιστερώνας ως ενός δυναμικού βιοτεχνικού και κοινωνικού τοπίου κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία στην Κύπρο.
Παράλληλα, στο ύψωμα της Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου–Μαυροβουνίου ξεκίνησε ανασκαφική έρευνα που αποκάλυψε ένα σύνθετο και ιδιαίτερα ανεπτυγμένο σύστημα διαχείρισης νερού, διαμορφωμένο σε τρεις τεχνητές αναβαθμίδες.
Το σύστημα περιλαμβάνει κοιλότητες, δεξαμενές και επιχρισμένες υδραυλικές εγκαταστάσεις, χρονολογούμενες από την Ύστερη Ελληνιστική έως τη Μέση Ρωμαϊκή περίοδο, υποδεικνύοντας έντονη και οργανωμένη δραστηριότητα στον οικισμό.
Η σχέση μεταξύ του συστήματος διαχείρισης νερού και της τήξης του χαλκού παραμένει υπό διερεύνηση.
Το πρόγραμμα «Life at the Furnace», υπό τη διεύθυνση των Δρ Kristina Winther-Jacobsen και Δρ Angus Graham, με διεύθυνση ανασκαφής από τη Δρ Roser Marsal, χρηματοδοτείται από τα Ιδρύματα Carlsberg και Enboms.
